Μουσική παραγωγή σε Linux Home Studio

Όταν κάποιος μιλάει για μουσική παραγωγή, αντανακλαστικά σκέφτεται ότι αυτό είναι εφικτό μόνο σε macOS και Windows. Τα τελευταία χρόνια όμως αυτό αλλάζει.

Συζητώντας με έναν φίλο μουσικό παραγωγό για το αν είναι εφικτή η χρήση του Linux για παραγωγή μουσικής από όλους, προέκυψε μια συζήτηση η οποία καταγράφηκε σε έναν πλήρη οδηγό μιας και η ομάδα του έκανε εντός του 2022 την πλήρη μετάβαση σε Linux:

Εγώ: Σίγουρα γίνεται;

Μητς: Και βέβαια γίνεται!

Εγώ: Να φανταστώ πως είναι δύσκολο;

Μητς: Όχι όσο νομίζεις.

Εγώ: Ναι αλλά δεν είναι λίγο χαώδης ο τομέας και χρειάζονται πολλά εργαλεία που θα πρέπει να συνεργάζονται άψογα;

Mητς: Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά δύο. Χρειάζεσαι διανομή linux και DAW (Digital Audio Workstation). Για το πρώτο δεν παιδευτήκαμε και πολύ. Προερχόμενοι από το Arch, που σου δίνει το αμάξι, τα κλειδιά, το user manual, το technical manual, τα διαγνωστικά εργαλεία αλλά και το συνεργείο, ήτανε σχεδόν μονόδρομος να κινηθούμε κάπου εκεί γύρω.

Εγώ: Πως και δεν πήγες σε κάτι έτοιμο όπως το Ubuntu Studio η το AV linux;

Μητς: Αυτές οι διανομές είναι πολύ φλύαρες για τα γούστα μου.

Εγώ: Πήγες σε Arch Vanilla ;

Μητς: Όχι, για να «μειώσω» λοιπόν, τα όποια κόστη μπορεί να είχε μια bleeding edge rolling release διανομή όπως το Arch πήγα σε ασφαλή «κονσέρβα», οπότε επίλεξα το Manjaro που για την ώρα, δε με έχει προδώσει.

Εγώ: Παλίκαρος ! Για DAW πως το προσέγγισες το θέμα ;

Μητς: Η επιλογή του DAW ήταν και αυτή ένας δρόμος στον οποίο επιτρέπεται η κίνηση τροχοφόρων προς μία μόνο από τις δύο κατευθύνσεις. Ο λόγος, για το Reaper. Βγαίνοντας από linux beta, πριν καιρό, το δοκιμάσαμε και δουλεύει «αλφαδιά». Οι δυνατότητες και οι επιλογές του για παραμετροποίηση, κάνουν το vim να μοιάζει με το gedit. Τελεία. Όποιος έχει τ’ άντερα για «σούπερ ατού» πιπίλα, στα σχόλια, πολύ ευχαρίστως.

Εγώ: Πως το έκανες εγκατάσταση ; Απο AUR;

Μητς: Το Reaper εγκαταστάθηκε από το επίσημο αποθετήριο. Μην κάνεις καμιά εξυπνάδα και σε μηχάνημα παραγωγής ξεκινήσεις τα AUR και τα Chaotic-Aur, γιατί μαύρο φίδι που σ’ έφαγε!

Εγώ: Χρειάζεται να κάνεις κάποια ρύθμιση στα ενδότερα του λειτουργικού ;

Μητς: Από τη στιγμή που θα ασχοληθούμε με τον ήχο και τη μουσική παραγωγή (στην προκειμένη με ένα home studio), θα πρέπει να στήσουμε και το χρήστη ώστε να καρπώνεται το hardware του στον υψηλότερο βαθμό. Τον προσθέτουμε λοιπόν στα audio και realtime groups. Το τελευταίο, θα λέγαμε πως είναι «προνόμιο» μόνο των Arch – Arch based διανομών και λύνεται εύκολα με την εγκατάσταση του  πακέτου realtime-privileges από το pamac. Έπειτα, δίνουμε την παρακάτω εντολή

sudo usermod -a -G audio,realtime <όνομα χρήστη>

Εγώ: Έβαλες και realtime kernel;

Μητς: Θα μπορούσες να εγκαταστήσεις και ένα realtime kernel από το βολικό Manjaro Settings Manager αλλά για το μηχάνημά μας και τις ρυθμίσεις του DAW, δεν είχε καμία διαφορά σε latency από τον προτεινόμενο LTS πυρήνα.

Εγώ: Άρα το latency είναι το πιο κρίσιμο στοιχείο στην δουλειά σου ;

Μητς: Με απλά λογάκια, φαντάσου τη σημασία του latency ως εξής… Καρφώνεις το μικρόφωνο στην κάρτα ήχου και ξεκινάς την ηχογράφηση. Και ενώ πιστεύεις πως οι συλλαβές σου είναι τόσο σταθερές όσο ο πιο σταθερός μετρονόμος, παρατηρείς πως αυτές, καταγράφονται με μία καθυστέρηση κοντά στα 11ms από εκεί που θα περίμενες να ακουστείς κατά την αναπαραγωγή. Έντεκα (11) χιλιοστά του δευτερολέπτου!

Εγώ: Καταστροφή ! ;;;;

Μητς: Όχι βέβαια. (θα το δούμε πιο κάτω) Κανείς, και ποτέ δεν πρόκειται να αντιληφθεί το παραμικρό. Είσαι μια χαρά. Είτε πρόκειται για κλασική μουσική, είτε για την πολυαγαπημένη μας και ισάξια της, τραπ.

Εγώ: Απo default εγκατάσταση του Reaper, είσαι καλυμμένος ;

Μητς: Το Reaper έρχεται με μία πληθώρα fx plugins που μπορείς να χρησιμοποιήσεις σε όλα τα στάδια της μουσικής παραγωγής, δηλαδή από την αρχική ηχογράφηση μέχρι το mixing και τελικά το mastering. Οι δύσπνοιες ξεκινάνε από τη στιγμή που θέλεις να χρησιμοποιήσεις fx plugins με τη μορφή αρχείου vst και τα οποία προορίζονται για windows. Για παράδειγμα, να προσθέσεις έναν de-esser (Spitfish) γιατί ψευδίζεις και τρυπάς τύμπανα. Υπάρχουν βέβαια και αρκετά native linux fx plugins αλλά δεν τα είχαμε χρησιμοποιήσει στο παρελθόν και τα project μας είχαν ήδη φορτωμένα μόνο τα συμβατά με windows.

Εγώ: Και πως το λύσατε το θέμα με αυτά τα VST plugins που είναι για Windows;

Μητς: Τη λύση, έρχεται να δώσει το εξαιρετικό yabridge (https://github.com/robbert-vdh/yabridge) με τον απλούστερο δυνατό τρόπο. Σημειωτέο δε, πως μετά το Reaper για linux, ήταν ο δεύτερος λόγος που εκτελέσαμε την καθολική μετάβαση, χωρίς την ανάγκη για ένα dual-boot σύστημα. Εγκαθίσταται από το pamac και απαιτεί δύο ακόμη πακέτα.

• Το yabridgectl και
• το wine-staging τα οποία και θα εγκαταστήσεις από την ίδια πηγή.

Ο χειρισμός του γίνεται από το τερματικό με τη χρήση του yabridgectl. Πάμε να δούμε 2-3 βασικές εντολές για να μπείς στο κλίμα.

Εγώ: Πως προτείνεις την οργάνωση όλων αυτών των VST plugins;

Μητς: Κοίτα, επειδή είσαι ψυχαναγκαστικός όπως εμείς, καλό θα ήταν να επιλέξεις μια διαδρομή για την αποθήκευση των vst (.vst, .vst2, .dll, κλπ) μέσα στους φακέλους της wine εγκατάστασης, ώστε να είναι όλα οργανωμένα για ευκολία και αμεσότητα. Υποθέτουμε πως δημιουργείς και διαλέγεις τη διαδρομή  .wine/drive_c/Program Files/VstPlugins και ξεκινάς τον ορυμαγδό του drag & drop εκεί μέσα.

Όταν είσαι έτοιμος δώσε σε τερματικό:

yabridgectl add "$HOME/.wine/drive_c/Program Files/VstPlugins"

για να υποδείξεις στο σύστημα, τη διαδρομή τους (εάν δεν σου επιστρέψει κάποιο μήνυμα, είσαι σε καλό δρόμο). Στην συνέχεια δίνεις:

yabridgectl sync

για να ολοκληρωθεί η μετατροπή και η αρχειοθέτησή τους.

Εγώ: Γιατί τα κάναμε όλα αυτά;

Μητς: Το yabridge, ανάλογα με την έκδοση του vst, αναγάγει τον ψυχαναγκασμό σε τελετουργία και αποθηκεύει τα καινούργια αρχεία μέσα στο home και σε αντίστοιχους φακέλους .vst, .vst3, κλπ· τις διαδρομές των οποίων, θα πρέπει να υποδείξεις στο Reaper ώστε να μπορέσει να τα αντλήσει όπως σου δείχνω εδώ:

Εγώ: Τι γίνεται σε περίπτωση που είναι exe το VST;

Μητς: Αν κάποιο fx plugins έρχεται σε μορφή αρχείων εγκατάστασης .exe ή .msi, τότε, και κατά τη διάρκεια της εγκατάστασης μέσω wine, δήλωσε τη διαδρομή για την αποθήκευση του vst όπως προαναφέραμε. Έπειτα, δώσε εκ νέου την εντολή του συγχρονισμού που σου έδειξα πιο πάνω. Δε χάθηκε και ο κόσμος εάν τη δημιουργήσει σε άλλο φάκελο. Θυμήσου μόνο να το δηλώσεις με το:

yabridge add "$HOME/.wine/drive_c/νέα/διαδρομή/φακέλου"

Μητς : Κάμερα σε μένα και πάμε για μερικά tips

Αντιλήφθηκες, παραπάνω, το υποσυνείδητο plot twist;

Είδες τίτλο άρθρου που περιέχει linux και μουσική παραγωγή, πήρες υπογλώσσιο και τελικά σε ξελασπώσαμε με τρεις (3) μόνο εντολές.

Για να έφτασες την ανάγνωση έως εδώ, σημαίνει πως είτε βρήκες κάποιο ενδιαφέρον είτε πως δεν έφτασε ο συρμός σου στην Κατεχάκη, που επισκέπτεσαι για να περπατήσεις στα μαγευτικά της πεζοδρόμια.

Όπως και να’ χει, το Cerebrux θέλει να σε ανταμείψει με κάποιες συμβουλές που μπορούν να σου φανούν χρήσιμες.

Το yabridge εξαρτάται από το wine-staging

του οποίου η αναβάθμιση, μπορεί να σου προκαλέσει πονοκεφάλους. Έχε λοιπόν κατά νου πως ίσως χρειαστεί να του κάνεις downgrade. Το stable brunch του Manjaro δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο από προεπιλογή αλλά μπορεί εύκολα να παρακαμφθεί με τον παρακάτω τρόπο.

Εγκαθιστάς το πακέτο downgrade (ξέρεις πλέον από που) και στο τερματικό, δίνεις:

sudo DOWNGRADE_FROM_ALA=1 downgrade wine-staging

Jack Audio vs ALSA Audio

Η ευλογία και το προνόμιο στο linux και το σύστημα ήχου του, ακούει στο όνομα Jack (https://jackaudio.org/) , όχι Ιάκωβος αλλά όπως λέμε καρφί. Το βύσμα.

Σκοπός του, εν τάχει, είναι να σου παρέχει το χαμηλότερο δυνατό latency στις ηχογραφήσεις σου και το ουσιαστικότερο, να γεφυρώσει τα inputs και outputs των πηγών αναπαραγωγής και εγγραφής του συστήματός σου.

Το Manjaro, από προεπιλογή χρησιμοποιεί τον PulseAudio server για να μιλήσει με τον ALSA driver (https://alsa-project.org/wiki/Main_Page) και να φέρει στα αυτιά σου τον ήχο από τις συσκευές αναπαραγωγής που διαθέτεις.

Υπάρχει όμως ένας περιορισμός!

(σ.σ. Στο laptop μας, για on-the-go μίξεις, χρησιμοποιούμε Arch με Pipewire server (όχι δηλαδή PulseAudio) που θεωρούμε αρκετά πιο βολικό και σίγουρα στο μέλλον θα ολοκληρώσουμε τη μετάβαση σε αυτό και στο Manjaro.)

Όταν θελήσεις, για παράδειγμα, να ακούσεις από Youtube το κομμάτι που σκέφτεσαι ως σημείο αναφοράς για τις δικές σου μίξεις και ταυτόχρονα να έχεις ανοιχτό το Reaper και σεταρισμένο με τον ALSA driver, τότε, το σύστημα ήχου δε μπορεί να διαχειριστεί πηγές αναπαραγωγής και ηχογράφησης σε πραγματικό χρόνο και έχεις να επιλέξεις μεταξύ καθίσματος στον άξονα και κατανάλωσης καρότου. Μη βιαστείς να διαλέξεις!

Τη λύση,όπως θα κατάλαβες, έρχεται να τη δώσει το Jack με τη διαμεσολάβηση του Cadence και το οποίο θα εγκαταστήσεις με τον τρόπο που μάθαμε. Το τρέχεις, πατάς το start και είσαι έτοιμος!

ΕΛΑ να δεις τι έκανες επί της ουσίας. Από την εργαλειοθήκη του Cadence, ανοίγεις την εφαρμογή Catia, η οποία σου αναπαριστά με “καλώδια” τις ενώσεις των διαφορετικών I/O

Ένα παράδειγμα στο παραπάνω στιγμιότυπο· όπου PulseAudio JACK Sink, βάλε browser, VLC, Clementine, Spotify και ότι άλλο θέλεις από εφαρμογή αναπαραγωγής ήχου. Ταυτόχρονη ή όχι.

Και ΟΛΟ αυτό γιατί βαρέθηκες να στήσεις ένα Reference Project στο Reaper για να κάνεις τη ζωή σου ευκολότερη!

Τα fx plugins που μπορείς να δοκιμάσεις, είναι χιλιάδες. Κάνε όσες δοκιμές αντέχει ο ελεύθερό σου χρόνος!

Η απεγκατάστασή τους γίνεται με εξίσου απλό τρόπο. Εάν προηγήθηκε drag & drop, διέγραψε αυτό το drop και στο τερματικό δώσε:

yabridgectl sync --prune

για να νοικοκυρευτούν τα αρχεία στους φακέλους που δημιούργησε το yabridge.

Εάν έγινε με κάποιον εγκαταστάτη των windows, στο τερματικό δώσε:

wine uninstaller

για να σου ανοίξει η προσθαφαίρεση προγραμμάτων των windows. Κάνε τις αλλαγές σου και ξαναδώσε την εντολή με το –prune.

yabridgectl sync --prune

Περι Sample rate, depth και βελτιστοποίηση για μήτρα

Σε κάποιο από τα παραπάνω στιγμιότυπα θα παρατήρησες (εάν δεν κουνούσε ο συρμός) κάτι περίεργα νούμερα και ακρωνύμια. Πάμε να τα δούμε επιγραμματικά, επειδή είναι μερικώς off topic αλλά μέσα στο πλαίσιο των:

!!!CEREBRUX ΑΝΤΑΜΟΙΒΩΝ...ΟΙΒΩΝ...ΙΒΩΝ...ΒΩΝ...ΩΝ...ΝΝΝ!!! (delay ή reverb;)

Τα 44,1KHz (sample rate) αναφέρονται στα δείγματα ανά δευτερόλεπτο που δημιουργούνται κατά την εγγραφή. 44.100 κομμάτια δεδομένων που ενώνονται κατά την αναπαραγωγή και έτσι ακούς τη φωνούλα σου.

Τα 24-bit depth, αναφέρονται στο βάθος του δείγματος, δηλαδή την ποιότητα και την ποσότητα της πληροφορίας. Τα κομμάτια δεδομένων, μετατρέπονται σε bits και αποθηκεύονται. Άσσοι δηλαδή και μηδενικά. Σε μια παραγωγή για Audio CD, τα παραπάνω νούμερα είναι μια χαρά. Το ιδανικό όμως επιτυγχάνεται στην καρτέλα Render του Reaper, όπου εκεί θα μικρύνουμε το bit-depth στα 16-bit, τα οποία υποστηρίζονται από τα CDs

Μπορείς βέβαια να παραδώσεις 24άρι μαστεραρισμένο track αλλά αυτό, όταν μετατραπεί σε 16άρι από τη μήτρα της εταιρείας (που λάτρεψε τη φωνούλα σου και θέλει να σε κυκλοφορήσει) για να “καεί” σε CD, μπορεί να σου παρουσιάσει αναπάντεχες αυξομειώσεις σε εντάσεις και άλλα τέτοια αδιανόητα!

Τα spls (samples) αναφέρονται στο μέγεθος του buffer. Το μεγαλύτερο νούμερο, έχει καλύτερη σταθερότητα αλλά μεγαλύτερους χρόνους απόκρισης (latency), ενώ η μικρή τιμή έχει λιλιπούτιους χρόνους απόκρισης έχει όμως μεγαλύτερη αστάθεια. Ως αστάθεια, στην προκειμένη, ορίζονται τα glitches, τα κρακς, τα τσακς και λοιπά που μπορεί να ακουστούν κατά την εγγραφή και αναπαραγωγή. ΚΑΙ όλα αυτά γιατί ήθελες στο latency να βλέπεις ένα “0ms”, επειδή τα “11ms” σου φάνταζαν καταστρεπτικά!

Τα 512 spls που χρησιμοποιούμε, είναι μια χαρά! Είναι μπόμπα, αλλά όχι από αυτές τις καταστρεπτικές.

Επίλογος

Ας το μαζέψουμε σιγά σιγά γιατί σε συνεπήρε η ανάγνωση, κατέληξες στο αεροδρόμιο και ο ελεγκτής σε τσίμπησε επειδή δεν είχες τρατάρει για το 9ευρο εισιτήριο.

Η μετάβαση από windows home studio σε linux είναι πλέον απλή, ασφαλής, σταθερή υπό προϋποθέσεις, αποτελεσματική και αποδοτική. Χρειάζεται λίγη παραπάνω προσοχή και κατανόηση γιατί σε κάποια σημεία, αλλάζουμε φιλοσοφία.

Μην αναλωθείς στην ανεύρεση του ιδανικού επί πληρωμή fx plugin γιατί, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, θα μπορέσεις να κάνεις την ίδια δουλειά και με εκείνα που διατίθενται δωρεάν και φυσικά με αυτά που συνοδεύουν το Reaper. Εξαίρεση μπορεί να αποτελέσουν κάποια με προσομοιώσεις  τυμπάνων, πνευστών, multi-band dynamic equalizer, κλπ.

Τον καλό ήχο δεν θα στο φέρει το ακριβό fx plugin αλλά η κατανόηση της αλληλουχίας της μουσικής παραγωγής και των συχνοτήτων καθώς και η ποιότητα της αρχικής πηγής που θα διαχειριστείς.

Τον καλό ήχο δεν θα σου το φέρουν τα ακριβά studio monitors, μήτε τα χρυσελεφάντινα on-ear headphones εάν δεν κατανοήσεις τη δράση-αντίδραση από τα κουμπάκια των plugins και του DAW σου. Ένα τυπικό σετ (βλεπε: rtings.com) από το καθένα, με flat χαρακτήρα, δηλαδή ούτε μπασαριστά, ούτε πριμαριστά σε ήχο, για να έχεις τον έλεγχο των mid-high και low end αντίστοιχα, είναι αρκετό.

Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί και ένα “παράδοξο”.

Δυνητικά και όταν γίνουν κτήμα σου τα παραπάνω, θα μπορούσες να κάνεις mastering ήχου, ΜΟΝΟ με τα μάτια. Το μόνο που θα χρειαστείς… ένα Spectrum Analyzer plugin.